SOOL Jaarbericht 2019

De kerncompetentie van interprofessionele samenwerking moet tijdens de opleiding eigen gemaakt worden en de toepassing in de het diverse landschap van de eerste lijn moet aangeleerd worden. In 2019 is verder gewerkt om interprofessioneel denken en werken op te nemen in het weefsel van de opleiding. Voorbeelden hiervan zijn het samen volgen van terugkomdag onderwijs door AIOS SO en HO en spelen van de serious game ‘Leiderschap in de ouderenzorg’. Interprofessionele studie reizen naar Marokko en Cuba zijn aansprekende stappen in het vormen van een gezamenlijk referentiekader. Het invoeren van het huisartsenstage voor alle AIOS SO is eveneens een belangrijke stap geweest.

Hoewel we trots zijn op de gemaakte stappen staat er meer op de verlanglijst. Hierop staat o.a. meer en intensiever gezamenlijk onderwijs en werkplek leren met meer andere disciplines. Voorwaarde hierbij is dat er een stevige onderwijskundige basis voor dit aspect van de opleiding gelegd wordt door de interprofessionele leerdoelen te benoemen en hoe deze zich verhouden tot de discipline specifieke leerdoelen. Om dit waar te maken is in 2019 onderwijskundige, Paula Broersen, begonnen met het opstellen van deze leerdoelen zodat ze in 2020 vastgesteld kunnen worden en AIOS, opleiders en staf weten hoe hun interprofessionele inspanningen bijdragen aan betere zorg voor ouderen.

Na de stageperiodes binnen de eerste lijn, vanuit het verpleeghuis en vanuit de GGZ, heeft SOOL de ambitie om elke aios de mogelijkheid te geven om de verworven expertise, in de huisartsenpraktijk in praktijk te brengen. De huisarts is tenslotte in de meeste gevallen de consultvrager. Deze ‘Huisartsenstage’ zal in de komende tijd verder ontwikkeld en vormgegeven worden.

We hopen op deze manier aan te sluiten bij de ontwikkelingen binnen ons specialisme zodat onze aios er klaar voor zijn en verschil kunnen maken!

In-company training
Jaarlijks vindt een in-company training plaats voor de groepsopleiding door SOON. Onze organisatie heeft afgelopen maand zo’n training gehad. Met acteurs wordt aan de hand van de theorie rondom feedback geven in een consultatie-gesprek of leergesprek nagespeeld. Het is ontzettend leuk om met je collegae samen te oefenen: het is opbouwend om in een veilige omgeving te werken aan je opleidersvaardigheden en bovendien is het een hele goede teambuilding. De hoofdopleiders organiseren op een ander moment zelf een scholing voor hun groepsopleiding omtrent het opleiden.

Terugkomdagen
De terugkomdagen voor opleiders in Leiden worden bezocht door de hoofdopleiders. Er waren dit jaar weer een aantal nieuwe opleiders die zijn gestart. In de ervaringsronde kunnen opleiders inbrengen met welke leervraag rondom het opleiden van de AIOS hij/zij verder geholpen wil worden. Er wordt expliciet gevraagd naar de leervraag van de AIOS zodat voorkomen wordt dat het een ‘spui’-uurtje over de AIOS wordt. Daarnaast worden de ontwikkelingen waarmee SOOL zich bezighoudt besproken. In het middagprogramma wordt er zelf meegenomen beeldmateriaal besproken: meestal een video-opname van een leergesprek met de AIOS, waarbij weer expliciet gevraagd wordt naar de leervraag van de opleider. Feedback geven op elkaar video in kleine groepjes is constructief en leidt tot hoog rendement.

Co-assistenten
Het co-schap ouderengeneeskunde heeft steeds meer vorm gekregen de afgelopen jaren. Ook de opleiders dragen hieraan bij: zij het in het onderwijs als docent of als begeleiders op de werkvloer. Ook hier zijn terugkomdagen om opleiders toe te rusten. Expliciet wordt benoemd dat het belangrijk is om de co-assistenten in deze fase van hun opleiding verantwoordelijkheden te geven en daarin een goede middenweg te vinden tussen ‘alleen maar klusjes doen’ en ‘verantwoordelijkheid af te schuiven’. Het co-schap wordt goed beoordeeld: veel co-assistenten hadden niet verwacht dat we zo’n prachtig vak hadden en menigeen besloot om later als arts-assistent terug te keren.

De ontwikkelingen op gebied van Virtual Reality (VR) en Augmented Reality (AR) gaan snel, waardoor deze technologie steeds laagdrempeliger beschikbaar is. De laatste jaren wordt deze technologie steeds meer toegepast, bijvoorbeeld in onderwijs en bij mensen met PTSS.

Toepassing VR360 binnen SOOL
Binnen SOOL wordt sinds kort gebruik gemaakt van virtual reality. Bij het onderwijs over probleemgedrag bij dementie maken de AIOS gebruik van de VR360 techniek waardoor zij virtueel aanwezig zijn bij het probleemgedrag. Dit draagt in grote mate bij aan het vermogen tot in- en meeleven.

Met behulp van de beelden doen de AIOS een systematische analyse van het probleemgedrag en stellen een behandelplan op volgens de richtlijn “Probleemgedrag bij Dementie” (Verenso, 2018). Het doel van dit innovatieve project is de kwaliteit van onderwijs en uiteindelijk de kwaliteit van behandeling bij probleemgedrag te verbeteren.
Middels een subsidietoekenning van het CFI is eind 2017 gestart met dit innovatieve onderwijsproject. Het ontwikkeltraject heeft twee jaar geduurd en heeft veel creativiteit gevergd van alle betrokkenen: hoe schrijf je een script? Wat zijn props? Waar vind je acteurs die zich in kunnen leven in iemand met dementie? Wat is een geschikte locatie om met een 360-graden camera op te nemen? Trots dat het allemaal gelukt is!

In oktober 2019 heeft de eerste groep AIOS het VR360 onderwijs gevolgd. De reacties waren enthousiast:
“Het is alsof je écht aan tafel zit en je zó kunt deelnemen aan het gesprek, ik zat te wachten tot ik aangesproken zou worden.” – deelnemende aios.

Inmiddels is het onderwijsprogramma opgenomen in de basismodule van SOOL.

Nu ook in België een grote groep migranten vergrijst, neemt het aantal migrantenouderen met dementie snel toe. Maar dit zijn wel hele harde cijfers; 65-plussers hebben een kans van één op vijf om later in hun leven dementie te ontwikkelen. Tegen 2035 zal Vlaanderen naar alle waarschijnlijkheid meer dan 180.000 personen met dementie tellen. Dit verklaard ook de uitnodiging naar én aanwezigheid van niet alleen onderzoekers, artsen en verpleegkundigen maar ook lokale beleidsmakers, thuiszorginstanties en zelforganisaties!

Na deze introductie vertelde de eerste spreker van de studiedag dr. Anne Morelli, historica en professor emeritus aan de Université libre de Bruxelles, over haar onderzoek naar arbeidsmigratie in België. In haar presentatie gaf ze een overzicht waarop België akkoorden sloot met verschillende landen om arbeidsmigranten aan te trekken. Zij gingen vooral in de mijnen werken. Mooie brochures, zeer gunstige woon- en arbeidsvoorwaarden en veel te rooskleurige realiteitsvoorstellingen moesten potentiele werknemers motiveren naar België te komen om te werken. Een mijnramp in Marcinelle (vlakbij Charleroi), de grootste mijnramp uit de Belgische geschiedenis en een van de grootste uit de Europese mijnbouwgeschiedenis, waarbij meer dan de helft van de overleden slachtoffers Italiaanse werkarbeiders waren, zorgde voor een verschuiving van de immigratie van gastarbeiders naar België. Italianen werden afgeschrikt en de Belgische overheid begon akkoorden met andere landen te sluiten, waardoor werkarbeiders uit onder andere Marokko en Turkije naar België kwamen.

Vervolgens vertelden Saloua Berdai Chaouani, biomedisch wetenschapper, gerontoloog en doctoraal onderzoekster verbonden aan Erasmus Hogeschool Brussel en Vrije Universiteit Brussel en Anne Claeys, verpleegkundige, gerontoloog en docent in het Erasmus Hogeschool Brussel, gezamenlijk over het onderzoeksproject Divers Eldery Care (DEC). Binnen dit project focussen zij zich op de dementiebeleving en dementiezorg bij ouderen bij migranten. Zij willen de uitdagingen van dementie bij deze groep migranten - de doelgroep werd beperkt tot ouderen met Marokkaanse, Turkse en Italiaanse origine - zichtbaar maken. Op basis van kennis, good practices en ervaringen door ouderen zelf, mantelzorgers en professionele verzorgers, willen zij een praktijkrelevante aanpak voor een cultuursensitieve dementiezorg voorstellen. Deze aanpak maakt dit onderzoek uniek en laat toe om enkele mythes te ontkrachten.

Enthousiast deelt zij haar ervaringen met de mensen uit de zaal die op het puntje van hun stoel zitten en aan haar lippen hangen. “Men gaat er vaak van uit dat families met een migratieachtergrond de zorg voor ouderen zelf opnemen, maar dit blijkt niet zo uit het onderzoek. Het verhaal is veel genuanceerder. Ouderen met een migratie-achtergrond kijken op verschillende manieren naar de zorg, maar in het algemeen stellen de onderzoekers wel een realistische kijk vast: ze zijn geen vragende partij om gebruik te maken van professionele zorg, maar anderzijds zien ze ook dat hun kinderen (door werk en gezin) weinig ruimte hebben om de zorg op te nemen. De ervaringen met zorg die ze reeds gehad hebben, zijn niet positief. Ze ervaren dit als ontoegankelijk, verwarrend en vernederend.” Dit zijn ook onderwerpen die wij hier in Nederland horen van ouderen met migratieachtergrond en hun mantelzorgers. Bij de Vlaamse ouderen is het woonzorgcentrum als professionele zorg een bekend fenomeen, terwijl het aanbod in thuiszorg weinig tot niet bekend is. De onderzoekers geven aan dat als de ouderen geïnformeerd worden, dit voor vele van hun wel als een geschikt alternatief gezien wordt. De manier waarop dementie en -zorg gezien wordt door de ouderen is een gevolg van persoonsgeboden en leeftijdsgebonden factoren die beïnvloed worden door migratie, cultuur en religie.

Twee mantelzorgers vertellen dat de onbekendheid met de ziekte en zorgsysteem ervoor zorgt dat de hele dementiebeleving ook voor mantelzorgers een grote zoektocht is. Een zoektocht naar informatie, naar oplossingen en naar manieren om met de hele situatie om te gaan. “Het verloop van de dementiezorg hangt nog in grote mate af van het toevallig tegenkomen van een zorgverlener die meedenkt, die op dezelfde golflengte zit en die de zorg samen met de patiënt en familie kan vormgeven. Professionele zorg wat aansluit bij de behoeften van de families kan heel veel betekenen voor de mantelzorgers en de zorgtaken voor hen ontnemen waardoor zij ook minder belast raken.

Cultuursensitieve zorg is een hot item! Dat blijkt ook in België dus het geval te zijn. De onderzoekers stelden dat de visie van professionele zorgverleners op zorg voor ouderen met een migratie-achtergrond zeer gelimiteerd is: Turkse of Marokkaanse patiënten worden voornamelijk gezien als ‘moslims’, terwijl er bij de Italianen ‘net Belgen zijn’ en geen aandacht voor verschil in cultuur is. “In de praktijk wordt het begrip cultuursensitieve zorg teruggebracht tot een checklist van praktische zaken met een sterke focus op praktische aspecten zoals taal of voeding. Het wij/zij denken is nog sterk aanwezig.” Gelukkig wordt ook in onze curriculum steeds meer aandacht besteed aan het zelfbewustzijn en eigen referentiekader van de zorgverlener. Dit is een belangrijke aspect en het is noodzaak om aan de beeldvorming te werken. Interprofessionele samenwerking tussen de verschillende zorgprofessionals in de eerste lijn kan ook alleen maar slagen als je je horizon verbreedt. Ken je eigen waarden en verantwoordelijkheden, wees op de hoogte van die van de andere partij én bekijk om welke manieren je toenadering kan zoeken tot elkaar. Er is genoeg werk aan de winkel om de zorg voor (deze groep) kwetsbare ouderen te optimaliseren maar dat maakt het vak specialist ouderengeneeskunde ongekend en bijzonder mooi!